يكي از مسائل بسيار مهمي كه درعصر حاضر بوجود آمده است و به سرعت هم در حال پيشروي و توسعه یافتن جهاني است، مسئله فضاي مجازي است كه داراي تونل ها و شعب مختلف است و درعين پيشرفت، گستردگي وسيعي نيز دارد که ازجمله موارد فضاي مجازي، بازي هاي رايانه اي يا بازي هاي مجازي است.

 

استاد عباس رحيمي مزرعه شاهی از اساتید حوزه علمیه قم، با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید، در مورد فضاي مجازي و بازي هاي رايانه اي يا بازي هاي مجازي به گفتگو پرداخت.

 

وی در ابتدای گفتگو خاطرنشان کرد: يكي از مسائل بسيار مهمي كه درعصر حاضر بوجود آمده است و به سرعت هم در حال پيشروي و توسعه یافتن جهاني است، مسئله فضاي مجازي است كه داراي تونل ها و شعب مختلف است و درعين پيشرفت، گستردگي وسيعي نيز دارد که ازجمله موارد فضاي مجازي، بازي هاي رايانه اي يا بازي هاي مجازي است.

 

 

این استاد حوزه علمیه قم افزود: این امر، گزينه اي است كه نمي شود به سادگي از كنار آن گذشت و از اهميت بسياربالايي برخوردار است و بايد نسبت به آن و آثار مثبت و منفي آن درجامعه، به ويژه جوانان و نوجوانان و حتي دراين برهه از زمان برای خردسالان، توجه ويژه اي نسبت به آن داشت.

 

 

وی تأکید کرد: از این رو اين گزينه، بايد بيش از پيش مورد بررسي و كنكاش قرارگيرد و افراد مختلف جامعه را از اثرات آن آگاه ساخت. درنتيجه هر چه آگاهي افراد جامعه بيشترشود و بالاتر برود، يقينا تلفات آنها در فضای مجازی، در زمینه های اعتقادي، روحي، جسمي وجاني و... به حداقل خواهد رسيد و بايد ضمن آگاهي جامعه، نسبت به سفارشات و فتاواي مراجع عظام تقليد دامت بركاتهم دراين مسئله توجه خاصي داشته باشيم.

 

 

استاد عباس رحیمی مزرعه شاهی به عنوان مقدمه خاطرنشان کرد: يكي از عوامل مهمي كه بر روحيه و شخصيت افراد اثر مي گذارد، چه منفي و چه مثبت و به ويژه بر كودكان و نوجوانان، مسأله انواع بازي هاي رايانه اي مخصوصا در فضاي مجازي است كه بايد از ديدگاه دين مبين اسلام و روان شناسي و تاثير آنها مورد بررسي واقع گیرد.

 

 

وی افزود: از این رو در منابع اسلامي و علم روان شناسي نيز به اهميت انواع بازي ها، به ويژه نسبت به كودك، نوجوان و جوان توجه فراواني شده است.

 

این استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم تأکید کرد: از اين لحاظ، شرايط بازي، آزادي كودك و نوجوان، و مدت زماني كه مورد استفاده قرار مي گيرد، اهميت شاياني دارد و البته بازي هاي متنوع و گسترده رايانه اي، مخصوصا در فضاي مجازي؛ هم در قالب رايانه و هم گوشي هاي پيشرفته همراه، بايد مورد توجه خاص اهل فن قرار گيرد و بررسي شود.

 

 

وی اضافه نمود: حتي در مواردي به دليل خسارات وارده بر روح و روان و جان فرد يا افراد، لازم است تا این بازی ها كنترل شود و از طرفي، لازم است تا بررسي گردد كه در فقه تربيتی، چه آثار و چه اهداف و ثمراتي خواهد داشت.

 

استاد رحیمی افزود: با تولد چنين بازي هايي كه جايگزين بازي هاي سنتي و حركتي در زندگي اشخاص مختلف جامعه شده، برای کلیه خانواده ها زنگ خطري جدی به صدا در آمده است مخصوصا برای کسانی که به هر نحوي گرفتار آن شده اند و به نوعي به بازي هاي رايانه اي و يا بازي هايي كه در فضاي گسترده و بي انتهاي مجازي دچار اعتیاد شده اند.

 

 وی ادامه داد: این گفتگو درصدد شناسائي و بررسي تأثيرات مثبت و منفي بازي هاي رايانه اي و فضاي مجازي بر افراد جامعه، از ديدگاه اسلام و روان شناسي و همچنين شناسائي اهميت انواع بازي در زندگي كودكان، نوجوانان و نقش والدين گرامي در شناخت بازي هاي مذكور نسبت به فرزندانشان است.

 

وی افزود: در این گفتگو علاوه بر موارد فوق، با مطالعه در بعضي منابع اسلامي و بهره گيري از نقطه نظرات بزرگان، دانشمندان و اهل فن و همچنين چكيده فتاواي مراجع عظيم الشان و دانش روان شناسي معاصر در مورد تأثيرات اين نوع بازي ها پرداخته است.

 

 

بررسي نتايج تحقيق

استاد عباس رحیمی مزرعه شاهی در بخش دیگری از این گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید، افزود: نتايج تحقيق نشان مي دهد كه انواع بازي ها در جهات مختلف، بر افراد به ويژه كودكان و نوجوانان كه تأثيرپذيري بيشتري دارند، اثرات فراواني چه مثبت و چه منفي دارد.

 

 

وی افزود: در حال حاضر با توجه به ساخت بازي هاي متنوع و مختلف و گسترده درخارج از كشور، متأسفانه اثرات منفي آن از اثرات مثبت آن به مراتب بيشتر و مخرب تر است كه مي طلبد مورد توجه و دقت بيشتر مسئولين انقلابي و دلسوز نظام جمهوري اسلامي قرار بگيرد و در مقابل آنها بازي هاي مفرح و مفيد و آموزنده طراحي نمايند.

 

 

 

ابعاد فقهي و حقوقي بازي هاي مجازي:

این استاد حوزه علمیه قم اضافه نمود: امروزه فضاي مجازي زمينه ظهور نسل جديد و پيشرفته اي از بازي هاي رايانه اي را تحت عنوان بازي هاي مجازي فراهم نموده، كه به خاطر ويژگي هاي خاصي كه دارند، از مقوله بازي فراتر رفته و علاوه بر سرگرمي و تفريح، كاركردهاي ديگري را براي جوامع به ارمغان آورده اند.

 

 

وی افزود: از آن جائي كه اين دسته از بازي هاي رايانه اي لزوماً در فضاي مجازي از طريق اينترنت و بعضاً به صورت آنلاين انجام مي شوند، با عنوان بازي هاي مجازي شناخته مي شوند. همين بستر مجازي سبب جهاني شدن عرصه اين دسته از بازي هاي رايانه اي شده است.

 

استاد رحیمی مزرعه شاهی خاطرنشان کرد: ويژگي هاي جهاني و جدي بودن بازي هاي مجازي در بحث سياست گذاري عمومي، فرصت و تهديدهايي را فراروي تصميم سازان و تصميم گيران حوزه هاي مختلف فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و حقوقي قرار داده است.

 

 

وی در ادامه بیان کرد: اگر چه بازي هاي رايانه اي به عنوان بخشي از صنعت سرگرمي، عمدتا با حوزه هاي مختلف تعامل و ارتباط دارند؛ اما ويژگي خاص اين نوع بازي ها، از جمله امكان خريد و فروش اشياء و كالاهاي مجازي در حين بازي سبب طرح مسائل و چالش هاي نويني از نوع فقهي و حقوقي شده است؛ از همين رو بايد نسبت به بازي هاي مذكور حساسيت لازم صورت گيرد. (مرتضي وصالي ناصح  ـ گروه حقوق دانشگاه آزاد اسلامي ـ واحد همدان)

 

 

مدل پيشبرد فقه درعرصه بازي هاي رايانه اي:

استاد عباس رحیمی مزرعه شاهی در بخش دیگری از این گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید، افزود: يكي از ويژگي هايي كه بازي هاي رايانه اي دارند، اين است كه انواع مسائل فقه سنتي در اين بازي تحقق دارد و برخي از اين مسائل به اندازه اي مخفي هستند كه افراد جامعه از تحقيق در مورد آنها بي خبر هستند.

 

وی افزود: طلاب و اساتيد حوزه علميه هم به این مسأله توجه نكرده اند كه بازي هاي رايانه اي چقدر و تا چه ميزاني مسائل فقهي و حقوقي دارند.

 

 

این استاد سطوح عالی حوزه عالی حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: زماني طلبه اي وقتي مي خواست در مورد بازي هاي رايانه اي پايان نامه اي بنويسد، ابتداء ترديد داشت كه آيا به اندازه يك پايان نامه مطلب دارد يا خير؟ اما وقتي اين موضوع را بررسي كرد، فهميد كه حتي يكي از موضوعات مرتبط با بازي هاي رايانه اي، يك يا چند پايان نامه مي شود.

 

 

وی اضافه نمود: بنابراين این احساس نياز وجود دارد و لازم است كه جامعه علمي وارد چنين مسائلي شود. (درس خارج ـ استادمحمدعلي خادمي كوشا ـ قم)

 

استاد رحیمی افزود: با توجه به نياز جامعه و گسترده بودن بازي هاي مجازي، لازم است به اين مسئله بسيار مهم که ازمسائل مستحدثه است، به طور جدي پرداخته شود و احكام و مسائل آن از باب شرعي و فقهي، به كمك منابع غني ديني مانند احاديث و روايات اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام و آيات قرآن كريم مورد بررسي دقيق و اجتهادي قرار بگيرد و پاسخگویي به تمام شعب آن صورت پذیرد و به مردم هم در این زمینه اطلاع رسانی شود.

 

مهمترین مباحث و مسائل مربوطه:

وی در ادامه به مهمترین مباحث در این زمینه پرداخت که بیان می گردد. 

الف: موضوع شناسي فقهي درمورد بازي هاي رايانه اي

ب: موضوع شناسي فقهي لهو و لعب و حرمت اتلاف وقت فراوان افراد جامعه (سوره اسراء آيه 64)

ج: بازپژوهشي ادله لهو وكشف

د: موضوع شناسي تعاملات در بازي هاي رايانه اي

ه: بررسي اقسام تعاملات مالي در بازي هاي رايانه اي

و: باز پژوهشي دلایل قمار و ارتباط آن با بازي هاي رايانه اي

 

این استاد حوزه علمیه قم در ادامه خاطرنشان کرد: با عنايت به مباحث مطرح شده فوق و بسياري از مطالب ديگر پيرامون فضاي مجازي و ابعاد آن، لازم است كه نسبت به هرموضوع، تحقيق و پايان نامه هاي مختلف و پرمحتوا و مستدل ارائه گردد، كه البته موارد مذكور بيشتر در حيطه وظايف حوزه هاي علميه است كه جامعه بشري به ويژه آيندگان از آن بهرمند گردند.

 

 

وی تأکید کرد: صد البته در بحث سخت افزاري و نرم افزاري كه خود، دنياي وسيع و پيچيده ای در فضاي مجازي است، بايد در دانشگاه ها برنامه های لازم بررسي و طراحي گردد و در حد جواب قانع كننده به جامعه اسلامي باشد؛ از این رو هم وظيفه حوزه و هم وظايف دانشگاه ها دراين زمينه سنگين است و همت بالايي را مي طلبد.

 

ضرورت وجود فقه بازي هاي مجازي:

استاد عباس رحیمی مزرعه شاهی در بخش دیگری از این گفتگو خاطرنشان اضافه نمود: با اينكه چند دهه ازحضور بازي هاي رايانه اي در زندگي اجتماعي انسان ها مي گذرد، اما با اين وصف باز هم از منظر فقهي در زمره مسائل مستحدثه به شمار مي رود.

اين مستحدث بودن هم از روي توسعه روز افزون اين بازي ها و درگيركردن هرچه بيشتر افراد جامعه اعم از خردسال، جوانان و نوجوانان به خود است وهم به خاطر عدم بررسي فقهي جدي ،زواياي مختلف اين بازي ها از سوي فقه پژوهان است. (فقه و بازي هاي مجازي ـ اينترنت)

 

 

وی تأکید کرد: با ملاحظه مباحث فوق، مسئوليت حوزه هاي علميه سنگين تر مي شود وبايد در اين مقوله فعاليت بيشتري صورت بگيرد؛ البته مخفي نماند كه بايد از زحمات وتلاش هاي بي دريغ تعدادي از طلاب و فضلاي جوان و نخبه حوزه هاي علميه سراسركشور تشكر كرد؛ ولي اميدواريم كساني هم كه صاحب تخصص درفضاي مجازي هستند، به جمع اين عزيزان بپيوندند.

 

این استاد حوزه علمیه قم در ادامه خاطرنشان کرد: بازي هاي رايانه اي به عنوان يك كالا، شاخصه هايي دارند كه از جمله اين شاخصه ها مي توان به نرم افزاري بودن، سهل الوصول، سرگرمي، تعاملي بودن، داشتن جلوه هاي هنري جذاب و متنوع آنها اشاره كرد.

 

 

وی افزود: از اين رو بازي هاي رايانه اي شاخصه هاي مختلف دارند كه هر شاخصه از آن مسائل فراوان فقهي دارد كه در موارد مختلف جاي بحث دارند.

 

نظربرخي ازمراجع عظام تقليد:

استاد عباس رحیمی مزرعه شاهی در بخش دیگری از این گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای افزود: معيارهايي براي حرمت يك بازي رايانه اي وجود دارد.

 

وی افزود: مراجع عظام تقليد درباره بازي هاي رايانه اي نيز نظراتي دارند، مراجع معظم از ديرباز تا كنون نقش اساسي و مهمي در راستاي ايجاد فرهنگ و تغيير عادت هاي غلط در جامعه داشته اند.

 

این استاد سطوح عالی حوزه اضافه نمود: به عنوان نمونه در مورد فتواي مؤثر مي توان در تاريخ، لحظه اي را به ياد آورد كه تنباكو حرام اعلام شد و حتي سوگلي ناصرالدين شاه در حرمسرا نيز قليان خود را شكست؛ در همين راستا و براي از بين بردن تأثيرات منفي كه بازي هاي مذكور مي تواند در جامعه داشته باشد، بهتر است كه از مراجع معظم تقليد كمك بگيريم.

 

 

وی در ادامه به بیان برخی از استفتائات از مراجع عظام پرداخت:

 

الف: حضرت آيت الله العظمي امام خا منه اي مدظله العالي:

سؤال:

بعضي از سايت هاي خارجي بازي هاي اينترنتي دارند كه بايد مقداري پول داد تا وارد بازي شد و اگر بازی را ببرد، اصل پول و جايزه به شخض تعلق مي گيرد و اگر ببازد پول خود را ازدست مي دهد، بازي كردن و پول دادن به اين سايت چگونه است؟ (ـ استفتاءات مقام معظم رهبري ـ انتشار 16 / 4 / 1397)

جواب: جائز نيست.

 

سؤال: درمورد شرط بندي دربازي رايانه اي ،.

دو گروه در كلوپ بازي رايانه اي انجام مي دهند و شرط مي كنند كه هر گروهي كه باخت هزينه اين بازي را به صاحب رايانه بپردازد، حكمش چيست؟ (استفتاءات مقام معظم رهبري ـ انتشار 16 / 4 / 1397)

 

جواب: حرام است.

 

 

استاد رحیمی مزرعه شاهی افزود: بسيار پر واضح است كه در سؤالات مطرح شده، مسئله ضرر و زيان، برد و باخت و به نوعي در بعضي موارد مسئله قمار مطرح است كه حكم آن حرمت است.

 

ب: حضرت آيت الله العظمي مكارم شيرازي مدظله العالي:

درپي تماس تلفني در تهران، مسئول دفتر ايشان گفت:

اگر در يك بازي، صحنه هايي شامل اهانت به مقدسات، مانند پرچم اسلام داشته باشد، آن بازي اشكال دارد. صحنه هاي مستهجن، ديگر موردي است كه مي تواند بر يك بازي حرمت ايجاد كند. به طوركلي بازي كه ايجاد كننده تبعات و مفاسد بعدي براي فرد باشد، مشكل دارد.

 

 

چ: حضرت آيت الله العظمي نوري همداني مدظله العالي:

بازي كه فرد را از واقعيت زندگي دور كند، اشكال دارد.

بازي كه انسان را رؤياپرداز كند، مانند بسياري از انيميشن ها براي كودكان كه با واقعيت زندگي مغاير است، اشكال دارد.

 

همچنين اظهار داشتند: بازي كه وقت انسان را نگيرد مشكلي ندارد اما اگر بازي وقت انسان را بگيرد و ضرر داشته باشد و عوارضي مانند عوارض فكري و... اشكال شرعي دارد.(اينترنت)

 

 

 د: حضرت آيت الله العظمي سيستاني مدظله العالي:

بازي هايي كه دين را به سخره بگيرد و يا عقائد بزرگان را تحريف كند، اشكال شرعي دارد. (اينترنت)

  

این استاد حوزه علمیه قم بعد از بیان نظرات مراجع عظام حفظهم الله، افزود: از آنچه از نظرات و فتاواي بعضي از مراجع عظام تقليد روشن مي شود، به اين نتيجه مي رسيم كه هرنوع بازي، به ويژه رايانه اي و مجازي از جمله انيميشن كه موجب اتلاف وقت، رؤياپردازي كاذب، انحراف فكري و عقائدي و... مي شود در اسلام نهي شده است و چيزي جز ضرر و زيان در آن يافت نمي شود ولي اگر بالعكس و مفيد فائده باشد، بلا اشكال است.

 

بازي هاي حرام :

استاد عباس رحیمی مزرعه شاهی در بخش دیگری از این گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید خاطرنشان کرد: به طور كلي مي توان نتيجه گيري كرد كه بازي هاي رايانه اي در چند حالت حرمت دارند و يكي از آنها همين دور كردن اشخاص جامعه از واقعيت هاي زندگي است که حتي در بعضي از موارد منجر به فساد و فحشاء و يا خودكشي فرد است.

 

 

وی افزود: هرنوع بازي كه براي افراد چه كوچك و چه بزرگ عوارض روحی و جسمی دارد، قطعا اشكال شرعي دارد و بايد از بازي كردن آنها پرهيز شود.

 

 

این استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم اضافه نمود: بنابراين بعضي از بازي هاي مرسوم فعلي مانند نهنگ آبي و مشابه آن كه ذهن شخص را مشوش و تحت تأثير خود قرار مي دهد، اشكال شرعي خواهد داشت.

 

 

وی در ادامه بیان کرد: مكرر ديده شده است در همين كشوراسلامي ايران، عده اي به واسطه بعضي از بازي هاي مجازي افراد گمراه شده یا حتي دست به خودكشي زده اند كه باعث تاثر و تاسف است .

 

ابزارهاي شيطان:

استاد عباس رحیمی مزرعه شاهی افزود: بازي هاي رايانه اي ابزارهاي شياطين و معاندين در فريب دادن انسان است. روشن است هر حكومتي براي اينكه بتواند دشمني خود را نسبت به عده ای اعلام نمايد و براي به انجام رساندن اين مهم درصحنه عمل وارد شود، بايد ارتش و نيروهاي پا به ركاب خود را تجهيز كند تا با ابزارهاي مختلف به ويژه از طريق برنامه ريزي و سازماندهي كردن بازي هاي مجازي مخرب و فاسد كننده و سلاح هاي مجهز به جنگ با دشمنان خود مقابله کند.

  

وی اضافه نمود: از این رو شيطان نيز در جايگاه كسي كه قسم خورده با انسان دشمني كرده و او را به ذلت و خواري بكشاند و ياران انساني و جني خود و همچنين سالكان طريقش را به ابزارها و وسيله هاي گسترده اي اعم از سنگين و غيرسنگين مجهز و براي جنگ با انسان بسيج كرده است.

 

این استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: خلاصه كلام اينكه ابزارهاي شيطاني توسط معاندين درجامعه اسلامي دو گونه مورد استفاده قرار می گیرد: 

الف: رسانه اي؛

ب: غير رسانه اي؛

 

آنچه در این گفتگو مورد بحث بوده و هست، ابزار رسانه اي به ويژه كاربرد بازي هاي رايانه اي و فضاي مجازي است كه از انحاء و طُرُق مختلف اجرا مي شود كه عبارتند از:

 

1ـ ماهواره

2 ـ اينترنت

3 ـ راديو

4 ـ مطبوعات و جرائد

5 ـ سينما

6 ـ تلويزيون

7 ـ رايانه

8 ـ  انواع گوشي هاي تلفن همراه

9 ـ سي دي هاي مختلف فشرده ومعمولي

10 ـ نرم افزارهاي نصب برنامه هاي متنوع و مختلف

 

 

وی تأکید کرد: هر كدام از موارد مذكور قابل بررسي و تحقيق گسترده است كه اينها هم، مي توانند مخرب و خانمان سوز باشند و بنيان خانواده را متزلزل و ريشه كن كنند، هم اثرات مثبت و محدود داشته باشد. (ر. ك . درس هرزه نگاري رسانه اي و اينترنتي)

 

 

نگاه هاي مسموم و مناظر تحريك آميز:

استاد رحیمی مزرعه شاهی در بخش دیگری از این گفتگو به نگاه های مسموم و تحریک آمیز پرداخت و خاطرنشان کرد: متاسفانه با توجه به گستردگي بازي هاي مجازي، در اكثرآنها مناظر نامناسب و تحريك آميز وجود دارد كه عواقب بسيار خطرناك و نابود كننده ای در بين افراد جامعه به ويژه جوانان و نوجوانان دارد كه بايد ضمن هوشياري و آگاهي دادن افراد جامعه نسبت به جمع آوري، مسدود كردن و نابود كردن اين نوع بازي ها توسط اهل فن اقدام شود.

 

وی در ادامه به آیات 30 و 31 از سوره مبارکه نور پرداخت، آیاتی که  كه دستور به اغماض و نگهداري چشم از نگاه هاي حرام و هوس آلود داده است «قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِكَ أَزْكى‏ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِما يَصْنَعُون (30) وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى‏ جُيُوبِهِنَّ وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلى‏ عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ ما يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعاً أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون (31)

 (به مردان مؤمن بگو: چشمان خود را [از آنچه حرام است مانند ديدن زنان نامحرم و عورت ديگران‏] فرو بندند، و شرمگاه خود را حفظ كنند، اين براى آنان پاكيزه‏تر است، قطعاً خدا به كارهايى كه انجام مى‏دهند، آگاه است. (30)

و به زنان باايمان بگو: چشمان خود را از آنچه حرام است فرو بندند، و شرمگاه خود را حفظ كنند، و زينت خود را [مانند لباس‏هاى زيبا، گوشواره و گردن بند] مگر مقدارى كه [طبيعتاً مانند انگشتر و حنا و سرمه، بر دست و صورت‏] پيداست [در برابر كسى‏] آشكار نكنند، و [براى پوشاندن گردن و سينه‏] مقنعه ‏هاى خود را به روى گريبان ‏هايشان بيندازند، و زينت خود را آشكار نكنند مگر براى شوهرانشان، يا پدرانشان، يا پدران شوهرانشان، يا پسرانشان، يا پسران شوهرانشان، يا برادرانشان، يا پسران برادرانشان، يا پسران خواهرانشان، يا زنان [هم كيش خود] شان، يا بردگان زر خريدشان، يا خدمتكارانشان از مردانى كه ساده لوح و كم عقل‏ اند و نياز شهوانى حس نمى ‏كنند، يا كودكانى كه [به سنّ تميز دادن خوب و بد نسبت به اميال جنسى‏] نرسيده ‏اند. و زنان نبايد پاهايشان را [هنگام راه رفتن آن گونه‏] به زمين بزنند تا آنچه از زينت‏ هايشان پنهان مى‏ دارند [به وسيله نامحرمان‏] شناخته شود. و [شما] اى مؤمنان! همگى به سوى خدا بازگرديد تا رستگار شويد. (31)

 

این استاد حوزه علمیه در ادامه به کلامی از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پرداخت که در روایتی می  فرماید: «وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ النَّظَرُ سَهْمٌ مَسْمُومٌ مِنْ سِهَامِ إِبْلِيسَ فَمَنْ تَرَكَهَا خَوْفاً مِنَ اللَّهِ أَعْطَاهُ إِيمَاناً يَجِدُ حَلَاوَتَهُ فِي قَلْبِهِ.» (نگاه هوس آلود تيري است مسموم از تيرهاي شيطان، هركس آن را براي خوف الهي ترك كند، خداوند ايماني به او مي بخشد كه حلاوت آن را در قلب خود احساس مي كند) (جامع الاخبارص 145)

  

وی اضافه نمود: در مجموع روايات و آيات كريمه و مضامين آنها نشان از حرمت نگاه هاي مسموم و مناظر تحريك آميز دارد فلذا بايد از آن به طور جدي دوري كرد.

 

 

 

وظيفه و نقش روحانيت:

استاد عباس رحیمی  مزرعه شاهی در ادامه گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید، به بیان وظیفه و نقش روحانیت اشاره کرد و در این مورد خاطرنشان کرد:

  

 الف: اهميت فضاي مجازي:

وی افزود: رهبرمعظم انقلاب به صورت گسترده در مقاطع زماني مختلف، بر لزوم تمركز بر فضاي مجازي تاكيد داشته اند، اين مطلب دليل آشكاري بر اهميت فراوان اين عرصه و لزوم توجه به آن است.

 

این استاد حوزه علمیه قم در همین راستا اضافه نمود: ايشان اهميت پرداختن به فضاي مجازي را به مثابه اهميت انقلاب اسلامي دانسته، اين فضا را به رودخانه اي پر آب و خروشان تشبيه مي كنند كه پيوسته بر آب آن افزوده مي شود و در صورت استفاده صحيح، مي توان آن را به يك فرصت تبديل كرد؛ وگرنه به تهديدي ويرانگر منجر مي شود.

 

 ب: ضرورت حضور روحانيون:

این استاد حوزه علمیه قم در ادامه خاطرنشان کرد: مقام معظم رهبري مد ظله العالي از فضاي مجازي به عنوان يكي از چالش هاي پيش روي نظام ياد مي كند و نقش علماء و روحانيون را در برخورد با روش هاي تبليغي دشمن، به صحنه فرا مي خواند و بايد حوزه هاي علميه در اين فضاي پرخطر  و پر از شبهه و انحرافات متفاوت حضور جدي داشته باشند. (هادي دهقان حسامپور ـ مجله ره آورد نور ـ شماره 61 ـ ص 1  الي 10)

  

وی افزود: امروز بيشترين افراد جامعه كوشش مي كنند تا در جريان مسائل گوناگون دنيا قرار گيرند تا از اين طريق بتوانند به طور مستقيم يا غير مستقيم، نقش خاص خود را در جامعه ايفا نمايند.

 

استاد مزرعه شاهی اضافه نمود: از این رو در ميان وسائل ارتباطي جمعي جديد با هدف انتقال اطلاعات و مبادله افكار و عقائد، نقش بزرگي را در راه پيشرفتِ فرهنگ و تمدن بشري برعهده گرفته اند، اينجاست كه نشان مي دهد وظيفه حوزه هاي علميه به ويژه حوزه علميه مقدسه قم بسيار سنگين تر مي شود و بايد در این زمینه هر چه بیشتر تلاش کرد و مانند مسائل ديگر بصورت جدي و ملموس وارد شد و در احكام مختلف فقهي، تربيتي، اجتماعي و... بازي هاي رايانه اي و فضاي مجازي نظر كارشناسي و كاربردي ارائه کرد. 

 

وی در ادامه به گزيده اي از وظايف روحانيت درفضاي مجازي پرداخت که در پايگاه اطلاع رساني دفتر حفظ و نشر آثار امام خامنه اي مدظله العالي به آن اشاره شده است:

 

الف: ضرورت پيشرفت حوزه هاي علميه هماهنگ با علم و فناوري

 

ب: استفاده از ظرفيت گسترده فضاي مجازي

 

ج: لزوم آشنائي با فضاي مجازي و ابزارهاي مرتبط با آن

 

د: بررسي و لزوم آشنائي با بازي هاي گسترده رايانه اي

 

ه: حضور فعال و اثر گذار و مستمر درفضاي مجازي

 

و: بهره گيري از فضاي مجازي و حقيقي دركنار يكديگر

 

ز: مقابله با شبهه پراكني و پاسخ به شبهات درعصرحاضر

 

سند ملي بازي هاي رايانه اي :

 

وی در بخش دیگری از این گفتگو خاطرنشان کرد: شوراي عالي فضاي مجازي، در جلسه 26، مورخه   10 / 3 / 1393  پس از تشكيل جلسه، سند ملي بازي هاي رايانه اي را تحت عنوان «شناسنامه برنامه ملي بازي هاي رايانه اي» به تصويب رساند تا مبنايي براي سياست گذاري هاي آينده كشور در اين حوزه باشد البته اين سند مورد نقد برخي صاحب نظران قرارگرفته است.

 

نمايه مقالات بازي هاي رايانه اي: (اینترنت)

این استاد حوزه علمیه قم افزود: هرچند مي توان از مقالات و پژوهش هاي متعدد در حوزه بازي هاي رايانه اي سخن گفت؛ اما به طور قطع اين تعداد مقالات با توجه به گستردگي اثرگذاري و ابعاد مختلف  موضوع در چند مورد قابل قبول و بقيه ناقص است.

 

كتاب شناسي فقه بازي هاي رايانه ای: (اینترنت)

وی اضافه نمود: در رابطه با فقه بازي هاي رايانه اي كتاب هاي زيادي نگاشته نشده است، در اين باره تنها به دو نكته برخورد كرديم.

1. مجموعه مقالاتي در رابطه با معضلات فرهنگي و اجتماعي بازي هاي رايانه اي بود كه به دليل فقر منابع فقهي، ذكر آن لطفي ندارد.
2. برخي از مباحث بازي هاي رايانه اي را از منظر فتوايي بررسي كرده است.

 

 

بازي هاي رايانه اي ازمنظر اخلاق :

استاد مزرعه شاهی افزود: ارائه يك بازي رايانه اي در نظام جزا و پاداش بر اساس آموزه هاي ديني و توجه او به ارتباط بين اعمال اين دنيايي و جزاي آخرتي مي تواند صورت كوچكي از پياده سازي نظام ارزشي بر عرصه گسترده بازي هاي رايانه اي در فضاي مجازي باشد.

 

 

 

بازي در فرهنگ اسلام :

وی افزود: معادل بازي درلغت عرب «لَعِبَ» است. صاحب كشاف مي گويد «لَعِبَ» يعني كرداري از او سرزد كه از آن كردار مقصود صحيحي حاصل نشد. (لغت نامه دهخدا ـ 1297 ـ 19707) واژه هاي لهو {مشغوليت به باطل}، و لغو وعبث (بي اهميت و بيهوده) نيز با «لعب» داراي معناي نزديكي هستند.

 

 

 

بازي در قرآن:

این استاد حوزه علمیه قم در ادامه به بازی در قرآن پرداخت و خاطرنشان کرد: واژه «لعب» در قرآن كريم فقط يك بار براي بازي كودكان و بدون مدح و ذم به كار رفته است.

 

«أَرْسِلْهُ مَعَنا غَداً يَرْتَعْ وَ يَلْعَبْ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُون» (فردا او را با ما روانه كن تا [در دشت و صحرا] بگردد و بازى كند، قطعاً ما حافظ و نگهبان او خواهيم بود) (سوره يوسف آيه 12)

 

 

وی افزود قرآن کریم در جايي ديگر زندگي دنيا و مشغوليت انسان ها را به گونه اي كه از آخرت باز مانده اند، به كار رفته و همراه با سرزنش الهي است. «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَياةُ الدُّنْيا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زِينَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَ تَكاثُرٌ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَباتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطاماً وَ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِيدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٌ وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلَّا مَتاعُ الْغُرُور.» (بدانيد كه زندگى دنيا [يى كه دارنده‏اش از ايمان و عمل تهى است،] فقط بازى و سرگرمى و آرايش و فخرفروشيتان به يكديگر و افزون خواهى در اموال و اولاد است، [چنين دنيايى‏] مانند بارانى است كه محصول [سبز و خوش منظره‏اش‏] كشاورزان را به شگفتى آورد، سپس پژمرده شود و آن را زرد بينى، سپس ريز ريز و خاشاك شود!! [كه براى دنياپرستان بى‏ايمان‏] در آخرت عذاب سختى است و [براى مؤمنان كه دنياى خود را در راه اطاعت حق و خدمت به خلق به كار گرفتند] از سوى خدا آمرزش و خشنودى است، و زندگى دنيا جز كالاى فريبنده نيست.) (سوره حديد آيه 20 )

 

روايات بازي هاي سالم و مفيد:

این استاد حوزه علمیه قم در این بخش به بررسي اجمالي سرگرمي و بازي هاي سالم و مفيد و همچنين موارد زيان آور پرداخت و در ابتدا به روایتی از حضرت امام صادق عليه السلام اشاره نمود که مي فرمايند: «مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى‏ عَنْ غِيَاثِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع‏ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص أَجْرَى‏ الْخَيْلَ‏ وَ جَعَلَ‏ سَبَقَهَا أَوَاقِيَّ مِنْ فِضَّة»  

حضرت امام صادق علیه السلام مي فرمايند: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مسابقه اسب سواري بر پا مي كرد و مقاديري نقره قرار مي داد. (الكافي (ط - الإسلامية) ؛ ج‏5 ؛ ص49)

 

 

وی افزود: در روايتي ديگر امام صادق علیه السلام فرمودند:

(فرزندت را رها كن هفت سال بازي كند، و هفت سال تأديب گردد و هفت سال او را ملازم خوددار.) (شيخ حرعاملي/ 1412 /21 /474).

 

استاد رحیمی مزرعه شاهی تأکید کرد: از مجموع روايات مي توان نتيجه گرفت كه سرگرمي و بازي براي افراد به ويژه كودك تا سن هفت سالگي يك اصل است، منتها بايد نوع بازي ها مفيد و سالم باشد و موارد زيان آور نداشته باشد.

 

وی اضافه نمود: به تعبير ديگر عدم جواز يك بازي، نيازمند دليل قانع كننده و كافي خواهد بود، بنابراين در بررسي بازي هاي رايانه اي از منظر اخلاق به دليل وسعت و عمق نگاه متعالي اسلام به مسائل علاوه بر چالش هاي مطرح در اخلاق كاربردي غرب، چالش هاي بيشتر و مهمتري رخ مي نمايد.

 

 

بررسي و تحليل برخي از منافع و آسيب هاي فردي، اجتماعي: (جايگاه خانواده و بازي هاي رايانه اي ـ اينترنت)

 

استاد عباس رحیمی مزرعه شاهی در بخش دیگر به برخي از منافع و آسيب هاي فردي، اجتماعي بازي هاي رايانه اي پرداخت: 

الف: بازي هاي توليد شده با اهداف آموزشي تربيتي

 

ب: بازي هاي توليد شده با هدف سرگرمي، از جمله بازي هاي اكشن

 

ج: پيامدهاي روحي، رواني، و اخلاقي بازي هاي اكشن

 

د: تنزل روح به مرتبه حيواني

 

ه: مشغوليت فكر و دل

 

و: تغيير ذائقه از نگاه نقادان بازي هاي رايانه اي مخفي مانده است

 

ز : مجازي بودن و عوارض ناشي از آن.

 

 

خطري كه هنوز رهبر معظم انقلاب را نگران مي كند: (گروه فرهنگي مشرق)

استاد رحیمی افزود: دو حالت سرگرمي و آموزشي بودن و نگراني هاي اخلاقي كه در بازي هاي مجازي وجود دارد درگيري هاي رواني عميقي را موجب مي شود.

 

وی تأکید کرد: لازم است در اينجا ذكر شود كه در برخي از بازي هاي رايانه اي، شما به مبارزه با كشورها و گروه هاي اسلامي مي رويد. ويژگي مشترك اين بازي ها استفاده از نمادها و سمبل هاي اسلامي است.

  

این استاد حوزه علمیه قم در همین رابطه افزود: نمايش مكان هاي منقش به تصاوير اسلامي، استفاده از رنگ سبز براي نمايش تروريست ها، استفاده از مكان هاي مذهبي مسلمانان مانند مسجد كه از محل هاي تجمع تروريست ها معرفي مي شود.

 

وی خاطرنشان کرد: استفاده از صداي عربي و فارسي براي بيان زبان تروريست ها، استفاده از صداي پس زمينه مانند صلوات و پخش آيات قرآن و اذان و... که از ديگر ويژگي هاي اين بازي هاي رايانه اي است، كه رهبرمعظم انقلاب نسبت به آن ابراز نگراني كردند و هشدار جدي مجدد دادند.

 

 

سؤالات اختصاصي شبكه اجتهاد: (بازي هاي رايانه اي ـ بنياد بازي هاي رايانه اي ـ هادي اسكندري)

استاد رحیمی در این بخش به سؤالات اختصاصی شبکه اجتهاد پرداخت:

1ـ چرا اصرار داريد بازي ها، آسيب زا هستند؟

2ـ فوايد بازي هاي رايانه اي را در چه اموري مي دانيد؟

3ـ آسيب هاي تربيتي و فرهنگي بازي هاي رايانه اي را در چه اموري ارزيابي مي كنيد؟

4ـ آيا استفاده از بازي هاي شبيه ساز مثل رامفيد مي دانيد؟ آيا امكان ازبين بردن آسيب هاي آن وجوددارد؟

5ـ بازي هاي استراتژي كه معمولا در طولاني مدت ادامه پيدا مي كنند، چه آسيب هايي را به كاربر وارد مي كند؟

6ـ به طور كلي رويكرد فعالان فرهنگي در مقابل بازي هاي رايانه اي بايد چگونه باشد؟

7ـ به نظرشما براي مقابله با آسيب هاي بازي هاي رايانه اي چه بايد كرد؟

8ـ تلاش هاي مركز ملي بازي هاي رايانه اي ، براي كاستن از آسيب هاي اين نوع بازي ها را، چگونه ارزيابي مي كنيد؟

  

وی خاطرنشان کرد: حدود 95 درصد از بازي هاي رايانه اي موجود در بازار محصول شركت هاي خارجي است. (بهروزمينائي/بنيادملي بازي هاي رايانه اي).

 

 

این استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم افزود: متأسفانه عليرغم تأكيدات و سفارشات و ارائه راهكارها توسط رهبرعظيم الشان انقلاب حضرت آيت الله العظمي امام خامنه اي مد ظله در مورد فضاي مجازي، يا توجه نشده يا در اين زمينه كم كاري شده و به طور جدي پي گيري نشده است.

 

وی اضافه نمود: از این رو آمار 95 درصد كه در عبارت فوق ذكر شده، تأسف بار و خسارات فرهنگي جبران ناپذيري را بر پيكره جامعه اسلامي وارد مي كند كه ثمره آن ممكن است در ده يا بيست سال آینده پيدا شود.

 

 

استاد رحیمی ابراز امیدواری کرد ان شاء الله مسؤلين مربوطه فرهنگي نسبت به اين موضوع مهم و اثرگذار حساسيت بيشتري از خود نشان داده و اقدامات جدي صورت گيرد و درآينده اي نزديك، شاهد توليد محصولات فرهنگي مذهبي درحيطه بازي هاي رايانه اي و به عبارت ديگر بازي هاي مجازي باشيم.

 

 

 

سفارشات 12 گانه در فضاي مجازي:

این استاد حوزه علمیه قم در ادامه به سفارشات 12 گانه ای پرداخت که منسوب به نظر علامه حسن زاده آملي است و به تمام حاضرين در دنياي مجازي بیان شده است.

1ـ حق را با ياد كردن و تكراركردنش زنده كنيد.

2ـ باطل را با ترك كردنش نابود كنيد.

3 ـ از تصاوير حرام و غير شرعي پرهيز كنيد.

4ـ از بحث هاي بيهوده بپرهيزيد.

5ـ از جوك هايي كه دين و عبادات و مقدسات و اشخاص و ملت ها و قوميت ها را مسخره مي كند، بپرهيزيد.

6 ـ مصدر نقل شايعات نباشيد و قبل از نقل و انتشار هر حديث يا روايت يا داستان و خبري از صحت آن مطمئن شويد.

7ـ بگذاريد آن كلام كه مي فرستيد، به نفع شما گواهي دهد نه عليه شما.

8ـ خودتان را كليد خير و قفل شر قرار دهيد.

9ـ هر متن و پيامي كه مي فرستيد، به منزله تأييد و با امضاي شماست. نگو كه به من رسيده و كپي كرده ام.

10 ـ تمام سعي خودتان را براي استفاده بهينه از اين تكنولوژي به كار بگيريد و از آن براي دعوت الي الله و امر به معروف و نهي از منكر و آموزش مسائل ديني و فرهنگي و علمي و آموزشي استفاده كنيد؛ يعني به عنوان يك اصلاحگر به تمام معنا نيت خودتان را درست و خالصانه كنيد.

11ـ براي بيان حق مجادلات و رودربايستي را كنار بگذاريد؛ دين و حق بر هر چيز مقدم و شايسته تر هستند.

12ـ تصوير پروفايل شما و پيام هايتان معرف شخصيت شماست.

  

نتيجه:

استاد عباس رحیمی مزرعه شاهی در بخش پایانی این گفتگو با خرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید خاطرنشان کرد: بازي هاي رايانه اي و فضاي مجازي و به عبارتي بازي هاي مجازي، گزينه اي است كه نمي شود از كنار آن به سادگي گذشت بلكه از اهميت بسيار بالايي برخوردار است.

 

 وی تأکید کرد: بايد نسبت به آن و آثار مثبت و منفي آن در جامعه توجه خاص داشت و ضمن بررسي هاي متعدد و عميق بايد جامعه را به موارد مفيد و مضر آن آگاه ساخت.

 

 این استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم افزود: هر چه آگاهي افراد جامعه بالا برود، يقينا تلفات اعتقادي و مذهبي و بعضا جاني به حداقل خواهد رسيد.

 

وی افزود: در اين زمينه بايد كار بشود، جلساتي گرفته شود، مردم را تعليم داد، كه فرزندانشان را مواظبت كنند، همچنين به نظرات بزرگان و فتاواي مراجع عظام تقليد توجه خاصي داشته باشيم. به همين دليل بر اساس آيات و روايات كساني كه تلاش كنند تا مردم را از گمراهي و ضلالت نجات بدهند مطمئنا از ثواب اخروي، اجر و پاداش الهي بي نصيب نخواهند بود.

 

 

استاد مزرعه شاهی در کلام آخر خاطرنشان کرد: آنچه در اين گفتگو به طور اختصار ملاحظه كرديد، در قالب چند موضوع كوتاه و اشاره وار بيان گرديد و سعي شد در حد امكان به اكثر مطالب ولو فشرده پرداخته شود كه اميدوارم مثمر ثمر باشد و مورد استفاده قرار بگيرد./270/260/40/