استاد مرتضی کریم پور از اساتید حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید، به این موضوع پرداخت: «در دعا چه بخواهیم»

/270/260/20/

پایان زیبا برای زندگی

این استاد حوزه علمیه قم در ابتدای گفتگو خاطرنشان کرد: لحظه ‌ها و روزهای پایان زندگی، زمان بسیار حساس و سرنوشت ‌سازی است که گاه باعث بها بخشیدن به گذشتۀ حیات و ابدی ساختن خدمات انسان نزد پروردگار می ‌شود و گاهی نیز همۀ حسنات دنیوی و ذخایر اخروی را نیست و نابود می‌کند و خسران و زیان ابدی به همراه می ‌آورد. به همین دلیل اولیای خدا، در لحظه ‌های زرین عبادت و دعا، همواره با یادآوری لحظه‌ های پایانی زندگی خویش، خواسته ‌های بسیاری داشته‌ اند تا فرجام زیبا و عاقبتی ارجمند نصیب خود سازند.

وی افزود: بی‌تردید، افکار و اندیشه ‌های انسان در طول حیات و رفتار‌ها و گفتار‌های آدمی ‌در جلوه ‌های مختلف زندگی نقشی بس مؤثر در عاقبت زندگی او دارد؛ اما لطف الهی نقشی بسیار مؤثر در القای افکار رحمانی و زدودن اندیشه ‌های شیطانی به هنگام جدایی از زندگی دنیوی خواهد داشت.

استاد کریم پور در ادامه بیان کرد: قرآن کریم در آیات نور آفرین خود به دین ‌باوران امروز هشدار‌های بسیاری از عاقبت تیره و تار اقوام دیروز می‌دهد تا دیده ‌ای دور از غبار به پیروان خود بخشد و آنان را از کوچه‌ پس‌ کوچه‌ های غفلت و نادانی به سبیل و صراط هوشیاری و دانایی رهنمون سازد. نخست فرمان سیر و گردش در زمین و عبرت ‌آموزی از تاریخ گذشتگان می ‌دهد:

قُلْ‏ سِيرُوا فِي‏ الْأَرْضِ‏ ثُمَّ انْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ (انعام: 11)

«أَوَلَمْ‏ يَسِيرُوا فِى‏ الْأَرْضِ‏ فَيَنظُرُوا كَيْفَ كَانَ عقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَأَثَارُوا الْأَرْضَ وَعَمَرُوهَا أَكْثَرَ مِمَّا عَمَرُوهَا وَجَاءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيّنَاتِ» (روم: 9)

« أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ ۚ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْهُمْ وَأَشَدَّ قُوَّةً وَآثَارًا فِي الْأَرْضِ فَمَا أَغْنَىٰ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ» (غافر: ۸۲)

«أَوَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَكَانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً ۚ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعْجِزَهُ مِنْ شَيْءٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ ۚ إِنَّهُ كَانَ عَلِيمًا قَدِيرًا» (فاطر:44)

این استاد حوزه علمیه قم افزود: قرآن کریم در ادامه اهمیت نگاه ژرف را مطرح و همگان را به عبور از ظاهر زمین به باطن زمان و گذر از جغرافیای خاکی به تاریخ افلاکی سوق می ‌دهد:

قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُروا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبينَ» (آل عمران: 137)

« قُلْ سيرُوا فِي الْأَرْضِ ثُمَ‏ انْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبينَ» (انعام: 11)

وَ لا تَقْعُدُوا بِكُلِّ صِراطٍ تُوعِدُونَ وَ تَصُدُّونَ عَنْ سَبيلِ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ تَبْغُونَها عِوَجاً وَ اذْكُرُوا إِذْ كُنْتُمْ قَليلاً فَكَثَّرَكُمْ وَ انْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُفْسِدينَ (اعراف: 86)

وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ إِلاَّ رِجالاً نُوحي‏ إِلَيْهِمْ مِنْ أَهْلِ الْقُرى‏ أَ فَلَمْ يَسيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَدارُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ لِلَّذينَ اتَّقَوْا أَ فَلا تَعْقِلُونَ (یوسف: 109)

استاد کریم پور خاطر نشان کرد: قرآن کریم در پایان، عاقبت گروهی مختلف را که طغیان و عصیان را سیرۀ خود قرار داده بودند و فرجامی زشت و زیان‌بار یافتند، گوشزد می ‌نماید: «... كَیفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِینَ» «... كَیفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُفْسِدِینَ» «... كَیفَ كَانَ عَاقِبَةُ الظَّالِمِینَ» «... وَ كَانَ عَاقِبَةُ أَمْرِهَا خُسْرًا»

وی افزود: از آن سو، نمونه‌ های ناب و ارزشمندی برای الگوگیری همگان – به ‌ویژه نسل جوان - معرفی می‌ کند تا ضمن بیان ریشه ‌ها و شیوه ‌های پاک‌دامنی و پرهیزگاری، پایان زیبا برای پاک‌دلان ترسیم شود:

«وَ مَنْ یسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىٰ ۗ وَ إِلَى اللَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ» هر کس خود را – در حالی ‌که نیکوکار باشد - تسلیم خدا کند، قطعاً به ریسمان استواری چنگ زده و فرجام کارها به ‌سوی خداست. (لقمان: 22)

این استاد حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: تسلیم‌ حق گردیدن، نیکوکاری، اخلاص، پیوند پویا و حیات‌آفرین با قدرت و عظمت بی‌کران خداوند، ارکان بنیادین نجات و راه رشد و رویش و کمال است که به ‌طور جدی باید مورد توجه قرار گیرد، سپس توفیق دستیابی به ‌این آرمان بسیار مهم با دعا و درخواست مطرح شود؛ سیره و سخنی که پیشوایان معصوم و الگوهای گران قدر ما در زندگانی خویش نمایان کرده ‌اند. باید برخی از این نکته ‌ها و گفته ‌های گرانبار را از نظر ‌گذرانید:

امام سجاد علیه ‌السلام رو به‌ سوی خدا نموده و ضمن زمینه‌ سازی استجابت دعا با ذکر صلوات، نخستین خواستۀ قرین به اجابت خویش را اینگونه بیان می ‌کند:

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اخْتِمْ لِی بِخَیْرٍ وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی مِنْ أَمْرِ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی» خدایا درود فرست بر محمد و خاندان او و فرجام مرا به خیر و خوشی برسان و خواسته‌های دنیا و آخرتم را که بر آن همت گمارده‌ام، خود برآورده ساز. (^{مفاتیح الجنان، دعای ابو حمزۀ ثمالی})

وی افزود: ما نیز باید خیرات و خوبی‌ های خود را بی‌ کم و کاست از خداوند طلب کنیم چنانکه در ماه رمضان و دعای عید فطر چنین می ‌خواهیم:

«وَ اَنْ تُدْخِلَنی فی کُلِّ خَیرٍ أدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّد وَ أَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کلِّ سوُءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً»؛ خداوندا، مرا در تمامی ‌خیر‌ها و خوبی‌ هایی که محمد و آل محمد را در آن داخل نموده‌ ای، وارد کن و از همۀ بدی‌ هایی که آنان را خارج ساخته ‌ای، دور ساز. (الاقبال بالاعمال الحسنه، ج ۱، ص ۹۹. ر.ک: همان، ص ۹۹، ر.ک: همان، ص 99، 116، 177، 182، 439، 417، 381، 314، 278، 440؛ همان، ج 2، ص 239، 178؛ همان، ج 3، ص 177، 158، 73، 36)

استاد کریم پور خاطرنشان کرد: این روش ارزشمند که بیمه ‌سازی اعمال و افکار انسان است، از خسران یعنی از دست‌ دادن سرمایۀ حیات و نابود ساختن سود آن (تمامی حسنات و برکات عبادت گوناگون)، جلوگیری می ‌نماید. این آرمان مهم و سرنوشت‌ساز موجب گردیده که پاکان و صالحان با بیان ‌های مختلف و در زمان ‌های ارزشمند، خواسته ‌های خوب خود را متوجه عاقبت‌ به ‌خیری نموده و به پیشگاه خداوند عرض کنند:

«... وَ اخْتِمْ عَمَلی بِاَحْسَنِهِ»[پروردگارا] عمل مرا به نیکوترین اعمال پایان ببخش (مفاتیح الجنان، دعای ابو حمزۀ ثمالی)

«... وَ اخْتِمْ لِی بِالشَّهَادَةِ وَ الرَّحْمَة» شهادت و رحمت خود را فرجام عمر من ساز (الاقبال الاعمال الحسنه، ج ۱، ص ۱۲6(فصل 14))

«... وَ اخْتِمْ لَنا بِرِضْوانِكَ» عاقبت ما را با رضوان خود ختم کن (همان، ص ۲۹۲ (فصل ۱۵))

«... وَ اخْتِمْ لِي بِالْحُسْنى‌ فِي الاخِرَةِ و الاولی» نیکی در دنیا و آخرت را پایان [عمر] من قرار ده (همان، ص ۳6۵)

«... وَاخْتِمْ لی بِالسَّعادَةِ والسلامة» ختم حیات مرا با سعادت و سلامت به انجام رسان (البلدالامین، ص ۲۳6)

«... وَ اخْتِمْ لَنَا بِالَّتِی هِی أَحْمَدُ عَاقِبَةً» آنچه نیکوترین عاقبت و بهترین سرنوشت است برای ما قرار ده (صحیفه سجادیه، ص ۱۵6)

«... اَللَّهُمَّ اِخْتِمْ لِی بِالْأَمْنِ وَ اَلْإِیمَانِ كُلَّمَا طَلَعَتْ شَمْسٌ أَوْ غَرَبَتْ» امن و ایمان را تا زمانی که خورشید طلوع و غروب می ‌کند برای پایان عمر من مقدر فرما. (مصباح المتهجد، ص ۲۱۳)

استاد مرتضی کریم پور خاطرنشان کرد: آگاهی از یگانه آرزوی رهبر کبیر انقلاب، حضرت امام خمینی رحمة الله علیه به‌عنوان بت‌ شکن قرن، نمونه‌ ای ناب از خواستۀ انسانی صالح و پرهیزگار بوده که نقل آن در این فراز از نوشتار بسیار شیرین و دل‌نشین است. داماد حضرت امام نقل می‌کند که روزی با ایشان در حال قدم زدن بودم، ناگاه رو به من کرده و فرمودند: «آقای اشراقی، اگر یک دعای مستجاب نزد خداوند داشته باشید، چه چیزی طلب می ‌کنید؟» من با کمی تأمل، عرض کردم: آقا، سؤال را شما مطرح کردید، جواب را هم شما بدهید. حضرت امام رو به من کرد و فرمود: «اگر من یک دعای مستجاب داشته باشم، تنها و تنها از خدا می‌ خواهم که عاقبت ‌به ‌خیر شوم.» (آیت الله مظاهری، خطبه‌ های نماز عید فطر ۱۳۸۲، میدان امام اصفهان)

نمادها و نمودهای عاقبت‌به‌خیری

این استاد حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: با توجه به اهمیت عاقبت‌به‌خیری یک پرسش مهم ذهن همۀ ما را به خود مشغول می‌ کند و آن این است: نمادهای عاقبت ‌به ‌خیری و شیوه‌ های دستیابی به پایانی زیبا برای زندگی چیست؟ انجام چه کارهایی باعث فرجامی ‌نیکو و پسندیده می‌شود؟ پاسخ را با سخن خداوند آغاز می‌کنیم که دستور به انجام کارهای نیک می ‌دهد و می ‌فرماید: «وَ افْعَلُوا الْخَیرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» کارهای خیر و نیکو انجام دهید، شاید رستگار و سعادتمند شوید. (حج:77.)

وی افزود: در سخن دیگر نیز علاوه بر انجام، سرعت و سبقت بر افعال خیر را گوشزد کرده و می ‌فرماید: «فَاسْتَبِقُوا الْخَیرَاتِ»؛ پس بر انجام امور خیر سبقت بگیرید. (بقره: 148)

این استاد حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: ابن عباس مصداق امور خیری را که باعث رستگاری انسان می ‌شود، صلۀ رحم و اخلاق خوب و حسنه بیان می ‌کند. در سخن دیگر و در آیۀ «إِنَّهُ لِحُبِّ الْخَیرِ لَشَدِیدٌ» (به راستی او سخت شیفتۀ خیر است.)، مصداق خیر، قول و شهادت «لا اله الله و محمد رسول الله» گفته شده است؛ یعنی گام‌گذاردن در مسیر عبودیت و بندگی و رسالت و تابندگی.

رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز روزی در سخنی کوتاه، مصداق خیر را صلۀ‌رحم و احسان و نیکی به اهل و خانواده دانسته و فرمودند: «خَیرُكُمْ خَیرُكُمْ لاَهْلِهِ وَاَنَا خَیرُكُمْ لاَهْلى» (وسایل الشیعه، ج ۲۰، ص ۱۷۱؛ مکارم الاخلاق، ص ۲۱6)؛ بهترین شما، بهترین شما برای اهل‌وعیال و خاندان خود است و من بهترین شما برای اهل خود هستم.

مردی کوفی از ارادتمندان امام حسین علیه‌السلام خدمت آن حضرت نوشت: یا سیدی أَخْبِرْنِی بِخَیرِ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ؛ ای سرور و مولای من، مرا نسبت به خیر دنیا و آخرت آگاه کن. امام نامه او را چنین پاسخ داد:

«بِسْمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحْمَنِ ٱلرَّحِیمِ اما بعد: مَن طَلَبَ رِضا اللّه ِ بِسَخَطِ الناسِ كَفاهُ اللّهُ اُمُورَ الناسِ‌، ومَن طَلَبَ رِضا الناسِ بِسَخَطِ اللّه ِ‌، وَكَلَهُ اللّهُ إلى النّاسِ و السلام»؛ به نام خداوند بخشندۀ رحمت‌گر مهربان؛ اما بعد: همانا هر کس رضایت خداوند را اگرچه با خشم و غضب مردم همراه باشد، طلب کند، خداوند او را کفایت می‌ کند و بی‌ نیاز می ‌سازد از مردم و آن که رضایت مردم را [گرچه] با ناخشنودی خداوند می ‌جوید، پروردگار او را به مردم واگذار می ‌کند [و هیچ نیاز او را پاسخ نمی ‌دهد تا خوار گردد.] و السلام. (الکافی، ج ۲، ص ۳۷۲: الاختصاص، ص ۲۲۵: الخصال، ج ۱، ص ۳)

وی افزود: پایان این فراز را سخن امیر علم و ایمان، امیر مؤمنان على علیه‌ السلام قرار می ‌دهیم که چون از آن امام از خیر و نیکی [و عاقبت ‌به ‌خیری] سؤال شد، حضرت فرمود: «خیر آن نیست که مال تو بیشتر و فرزندان تو افزایش یابد؛ بلکه خیر [و به دنبال آن عاقبت‌به‌خیری] آن است که دانش تو بیشتر و حلم و بردباری تو افزون ‌تر شود و به ستایش و پرستش خداوند مباهات کنی. اگر عبادت پروردگار را به‌ خوبی انجام دادی، خداوند را حمد و سپاس گویی و اگر گناهی مرتکب شدی، طلب مغفرت نمایی. هیچ خیر و نیکی در دنیا وجود ندارد، مگر برای دو نفر:

۱- فردی که گناهی مرتکب شده است و با توبه آن را جبران کرده است.

 2- مردی که سرعت و سبقت در خیرات و نیکی‌ها می‌ گیرد.

[مبادا] عمل باتقوا و پرهیزگاری در نگاه شما کم جلوه کند؛ چگونه‌ اندک باشد، با آنکه خداوند آن را پذیرفته است [و ذخیره اخروی و ابدی نموده است].»